Criterios de calidade de monografías

En anteriores post analizabamos os diversos criterios, índices e indicadores que intentan medir a calidade das revistas científicas nas diferentes áreas do coñecemento. Neste novo post centrarémonos nas monografías, xa que publicar en libros en determinadas áreas como as Ciencias Sociais, Humanidades ou Ciencias Xurídicas é tanto ou máis frecuente que a publicación en revistas.

Os indicios de calidade dun libro ou capítulo de libro que propoñen as axencias de avaliación poden ser localizados en diversos recursos, tendo en conta o prestixio da editorial ou o número de citas. No que respecta ao prestixio da editorial, recomendamos a consulta de varios productos bibliométricos elaborados en España: 

- SPI: inclúe un ranking das principales editoriais de libros nas áreas de Humanidades e Ciencias Sociais. Trátase dun recurso indicado na convocatoria de sexenios da CNEAI.

- Bipublishers: baséase no Book Citation Index e recolle indicadores bibliométricos das editoriais indexadas no mesmo.

- Publisher Scholar Metrics: utiliza Google Scholar como fonte de datos. Pretende medir o impacto das editoriais de monografías científicas a partir do reconto de citas dos libros publicados polos profesores e investigadores de universidades públicas españolas, indizados no buscador ata 2012 no ámbito das Humanidades e Ciencias Sociais.

Tamén destaca o Sello de Calidad en Edición Académica (CEA-APQ), distinción que reciben determinadas coleccións editoriais e que acredita un recoñecemento da calidade científica e editorial das obras publicadas nelas, ao haber superado favorablemente os requisitos de calidade informativa, política editorial, procesos editoriais, reputación e prestixio que éste esixe. Trátase dun recurso indicado tanto na convocatoria de sexenios da CNEAI como no programa ACADEMIA da ANECA.

Para a busca de citas remitímonos ás bases de datos Web of Science (WoS) e Scopus. Na primeira intégrase Book Citation Index, que proporciona análises de citas aos libros indexados na propia WoS publicados a partir de 2005. Preséntase dividida en dúas seccións: unha de Ciencias e outra de Ciencias Sociais e Humanidades, e ofrece máis de 60.000 libros, ampliando a cobertura do índice con 10.000 títulos novos cada ano. Os criterios de selección de libros para a inclusión no Book Citation Index pódense consultar nesta ligazón.

Pola súa parte Scopus ofrece máis de 130.000 libros, engadindo cada ano tamén 10.000. Ao igual que na WoS, os libros seleccionados deben cumprir cunha serie de criterios relacionados coa calidade editorial que se poden consultar nesta ligazón. 

Por último, outros criterios que se teñen en conta son:

- ser obxecto de comentarios ou reseñas en publicacións científicas especializadas

- existencia de edicións traducidas a outras linguas, para o que contamos co Index Translationum, repertorio internacional de libros traducidos en tódolos campos do coñecemento elaborado pola Unesco.

- presenza en bases de datos, catálogos de bibliotecas universitarias ou repositorios.

Bibliotecas universitarias: situación actual e tendencias de futuro

Nos últimos anos as bibliotecas universitarias víronse afectadas por diversos cambios, fundamentalmente no eido da tecnoloxía, o que permitiu mellorar diferentes aspectos da xestión bibliotecaria, tanto dende o punto de vista do proceso técnico como da atención ao usuario, renovación de espazos, etc.

Son diversos os informes que analizan o entorno cambiante no que se moven as bibliotecas universitarias na actualidade. Como exemplo, podemos citar o de SCONUL, asociación de bibliotecas universitarias británicas, que foi reseñado en España por Ángel Borrego no artigo ¿Qué futuro para las bibliotecas universitarias?. Entre ditos cambios destaca a “datificación” da ciencia, que inclúe tendencias como o acceso aberto, a ciencia aberta, a minería de datos, a intelixencia artificial, as humanidades dixitais ou as redes sociais de contido académico. Tamén se cita unha aprendizaxe máis flexible, social e baseada en ferramentas tecnolóxicas, así como a importancia que adquire a curación de contidos creados dentro da propia institución para poñelos a disposición dunha audiencia externa.

Por outra banda, se miramos cara ao futuro, destacamos o Informe Horizon edición bibliotecas sobre las tendencias en bibliotecas universitarias, no que na súa última edición 2017 recolle as tendencias que serán importantes nas bibliotecas universitarias nos vindeiros 5 anos, dividíndoas en 3 bloques segundo o prazo de anos: a curto prazo (1-2 anos) destacan a xestión de datos de investigación (indícase que arquivar as observacións que conducen a novas ideas converteuse nunha parte fundamental da difusión de informes) e valorar a experiencia do usuario. A medio prazo (3-5 anos) destacan aos usuarios como creadores (xa que nos últimos anos existe un aumento das comunidades de creadores, proxectos financiados por crowdfunding…) e repensar os espazos da biblioteca (co obxectivo de mellorar a interacción cara a cara cos usuarios). Finalmente, a longo prazo (5 ou máis anos) inclúese a colaboración interinstitucional (mellorando o acceso a materiais académicos e participando en proxectos cooperativos) e a evolución da natureza dos rexistros de impacto da investigación (facendo referencia as ferramentas altmétricas emerxentes).

Por último, podemos citar os retos de futuro que expón Rebiun no seu actual Plan Estratéxico, que se enmarcan en 3 escenarios: tecnolóxico (dixitalizar coleccións, crear contidos, adaptar os servizos bibliotecarios ás redes sociais dos usuarios…), de aprendizaxe e investigación científica (innovar en instalacións, espazos e servizos para adaptarse á aprendizaxe virtual, crear  servizos  bibliotecarios  personalizados  para os investigadores, xestionar a produción, edición e difusión das publicacións…) e de alianzas e calidade (o reto de futuro é a cooperación, e as alianzas e a internalización da biblioteca van a ser cada vez máis necesarias para poder ofrecer servizos de calidade e unha información científica relevante á  universidade).

Revistas científicas españolas en Ciencias da Saúde: criterios de calidade

 

En anteriores post facíamos referencia aos diversos criterios, índices e indicadores que intentan medir a calidade das revistas científicas nas áreas de Ciencias Sociais e Humanidades, así como en Ciencia e Tecnoloxía. Neste novo post centrarémonos no ámbito das Ciencias da Saúde.

O principal destos indicadores segue sendo o JCR. Así se manifesta por exemplo na última convocatoria de sexenios da CNEAI, na que para o campo de Ciencias Biomédicas afírmase que “se valorarán los artículos publicados en revistas de reconocida valía, aceptándose como tales  las que ocupen posiciones relevantes en el listado correspondiente a su categoría científica  en  el Journal Citation Reports”. Respecto a este indicador, destacamos que Bibliosaúde (Biblioteca Virtual do Sistema Público de Saúde de Galicia), incorpora na súa web unha listaxe das “Revistas Españolas de Ciencias de la Salud con Factor de Impacto 2016”, incluídas no JCR.

Do mesmo xeito que nos outros campos do coñecemento, tamén hai que ter en conta o  SJR, portal que analiza, a partir das revistas incluídas en Scopus, os índices bibliométricos das mesmas. Trátase dunha plataforma de acceso aberto destinada a avaliación do impacto e rendemiento científico de revistas e países. Así mesmo, remitímonos tamén a Latindex, directorio de revistas iberoamericanas cun sistema de clasificación baseado en 33 criterios de calidade, no que se atopan as ciencias médicas.

Ademais destas ferramentas xenéricas que cobren diferentes áreas do coñecemento, existen outros parámetros específicos para detectar a calidade dunha publicación en ciencias da saúde:

Un proxecto destacado para esta área de ciencias da saúde é Scielo, que busca aumentar a visibilidade das publicacións científicas de América Latina, Caribe, España e Portugal. Aínda que é multidisciplinar, no caso das revistas españolas limítase casi exclusivamente as da área biomédica, consecuencia do acordo co Instituto de Salud Carlos III. Ditas revistas son seleccionadas de acordo a uns criterios de calidade preestablecidos, e entre outros módulos conta cun de cálculos bibliométricos. Ditos criterios pódense consultar na seguinte ligazón.

Outro repertorio que ten uso por parte de universidades e axencias avaliadoras é Cuiden Citation, que proporciona información sobre citas, indicadores de impacto, repercusión e actividade das revistas sobre coidados da saúde no espazo científico iberoamericano. No último ranking do 2016 de revistas máis citadas de enfermaría en Iberoamérica, as revistas brasileiras son as máis numerosas (22 títulos), aínda que seguidas moi de preto polas revistas españolas, con 21 títulos, que supoñen a outra gran contribución ao repertorio. 

Aínda que é un recurso sen actualización dende 2005, temos que lembrar o Factor IME, factor de impacto potencial de revistas médicas españolas, elaborado polo Instituto de Historia de la Ciencia y Documentación López Piñero do CSIC, e que comprende estudos bibliométricos para o período 2001-2005.

Tampouco podemos esquecer bases de datos como Medline, a base de datos de ciencias da saúde máis prestixiosa do mundo, que xunto as bases de datos do ISI, ven sendo amplamente utilizada na análise da actividade científica internacional e nos estudos bibliométricos. Como subproducto cabe citar Pubmed, plataforma de busca gratuíta que permite o acceso a Medline e a outras bases de datos compiladas pola National Library of Medicine.